Nếu có dịp ghé thăm Kon Tum một lần, bạn đừng bỏ lỡ cơ hội thưởng thức món đặc sản cá chua của đồng bào dân tộc Jẻ Triêng, món đậm đà hương vị của núi rừng.

Cách làm món cá chua thật dễ dàng nhưng cũng đòi hỏi sự chính xác. Cá để chế biến món cá chua là loại cá niệng, một loại cá giống cá Trôi nhưng mình dẹt và nhỏ hơn sống ở vùng sông suối Tây Nguyên.

Cá chua để càng lâu ăn càng ngon vì miếng cá sắt lại nhờ các gia vị đã thấm sâu vào thịt cá làm cho người ăn thấy vị mặn của muối, vị cay của ớt rừng, vị ngọt đầm của lá bép, vị thơm của thính ngô và vị chua do hỗn hợp này đã được lên men…

Cà đắng là món ăn dân dã của người dân tộc thiểu số Kon Tum. Cà đắng mọc thành vạt ven những ngọn đồi, bờ suối, quả nhỏ như cà pháo hoặc quả hình thuôn dài, to hơn đốt tay, màu xanh sậm, sọc trắng dọc quả. Trước đây, cà đắng là cây mọc hoang nay được bà con dân tộc mang về trồng trong vườn nhà, trái to hơn, màu xanh nhạt, vị đắng giảm đi chút ít, dễ ăn hơn và phù hợp với khẩu vị nhiều người.

Cà đắng ăn sống hay nấu chín đều có những hương vị rất riêng và rất đặc trưng. Cách chế biến đơn giản và giữ trọn vẹn vị ngon của cà đắng chính là muối cà đắng , vị cay xé lưỡi của ớt tạo nên một khẩu vị lạ. Cà đắng nướng lại có vị thơm ngon đặc biệt, cà đắng thành từng lát mỏng, xiên qua từng que đặt lên nướng, khi cà chuyển sang màu nâu sậm, dậy mùi thơm lan tỏa và vừa chín tới, vẫn còn giữ chút nước đắng, hơi dai dai, mềm mềm, chấm với muối tiêu rừng hoặc ăn kèm với thịt rừng nướng rất ngon. Ngoài ra cà đắng còn nấu thành nhiều món kho với tôm, tép bắt được dưới sông hay cà đắng um lươn, ếch, món nào cũng ngon, cũng dậy lên hương thơm quyến rũ. Những ai ăn cà đắng lần đầu đều có cảm giác không thoải mái với vị đắng nhân nhẫn của loại trái hoang dại, nhưng vài lần sẽ nghiền và khó quên hương vị độc đáo của nó.

Đến huyện Sa Thầy, Kon Tum nơi sinh sống của dân tộc Rơ Măm bạn phải thức thức món cá gỏi kiến vàng độc và lạ. Món ăn mới nghe tên nhiều người cảm thấy sợ, nhưng khi được ăn rồi muốn ăn nữa.

Cá suối bắt loại vừa phải, bằng ba ngón tay, đem về làm sạch, băm nhuyễn, vắt cho cạn nước để đỡ mùi tanh. Kiến vàng chọn ổ kiến non, còn cả trứng đem về giã nhỏ để riêng. Lấy muối hột, ớt xanh, tiêu rừng trộn chung cá với kiến vào, thêm chút thính gạo bột gạo rang cháy xém, dậy lên mùi thơm. Khi ăn lấy lá sung cuốn lại vừa miếng và thưởng thức, vị ngọt của cá suối hòa vào vị béo của kiến non, vị cay xé của tiêu, ớt tạo nên hương vị ngon tuyệt vời.

Cơm lam của núi rừng Tây Nguyên bao giờ cũng thật đặc biệt. Món cơm lam đơn giản là thế nhưng khi bắt tay vào làm mới biết các công đoạn tỉ mỉ đến thế nào.

Trước hết, nứa được chọn phải là loại nứa ngô non, đoạn được chọn phải là đoạn lưng chừng. Sau khi chặt bỏ hai đầu mắt, người ta sẽ dùng lá để nút lại một khi đã cho gạo nếp và ít nước suối trong vắt vào. Phần gạo nếp này phải là nếp dẻo, có hương thơm đậm và trắng. Người dân trong vùng thường dùng nếp tan để làm ra món cơm lam vì nó đủ các yêu cầu khắt khe của họ.

Chỉ cần nghe mùi nứa ngô lẫn trong mùi thơm của nếp bay đều quanh lò nướng là người ta đã muốn được cắn ngay một miếng cơm vừa chắc, vừa bùi lại vừa ngọt đến ngây lòng này.

Có dịp nếu đến Kon Tum bạn đừng quên thưởng thức món đặc sản dế chiên để cảm nhận vị thơm, bùi, đậm đà mà không ngấy. Món ăn từ dế khá xa lạ với người đồng bằng, thế nhưng với đồng bào dân tộc thiểu số Kon Tum, các món ăn chế biến từ dế đã trở nên quen thuộc, rất được ưa thích. Có rất nhiều loại dế như dế cơm, dế than, dế lửa,…nhưng để chế biến món ăn thì chỉ có dế cơm mới ngon được.

Để có một đĩa dế chiên vàng thơm cần trải qua nhiều công đoạn chế biến. Đầu tiên dế bắt về được rửa sạch, để ráo nước, sau đó cho vào chảo dầu đang sôi chiên lên. Bằng cách đó các bộ phận như đầu, chân… của dế trở nên giòn tan, còn phần thân dế lại không mất đi vị béo ngậy vốn có. Tiếp đó, để món dế có thêm hương vị, người ta nêm gia vị, bỏ thêm trái ớt, lá chanh, sả thái nhỏ vào rang chung. Khi cho các gia vị vào phải rang thật nhanh để lá chanh không bị mất đi màu xanh.

Người Xê Đăng có cách nướng gà rất độc đáo mà khó nơi nào đạt được hương vị tương tự. Món ngon này vì vậy mà nằm trong danh sách 50 ngon nhất của Việt Nam.

Muốn làm ra loại gà nướng đặc biệt này cần phải có gà thả rông, con loại 1kg đổ lại. Cách ướp gà là khâu quan trọng nhất để làm nên vị ngon riêng của món ăn này và tất nhiên đó là bí quyết của người làm bếp. Thế nhưng một gia vị chắc chắn không thể thiếu trong món ăn này đó chính là mật ong rừng. Sau khoảng thời gian ướp thịt gà, người ta không đem nướng ngay mà phơi ráo gà ngoài nắng một lúc. Có lẽ vì những điểm này mà thịt gà sau khi nướng rất bóng bẩy, thịt dai và mùi thơm chỉ có thể nói là “nức bếp”.

Đến Kon Tum mà chưa ăn gỏi lá thì coi như chưa đến. Gỏi lá là một đặc sản mà bất cứ ai đến với Kon Tum đều muốn một lần được thử. Món gỏi này đặc biệt bởi nó lấy nguyên liệu từ hơn 50 loại lá, rau khác nhau từ quen đến lạ và rất lạ. Có thể kể đến trong số đó như cải cay, diếp cá, húng quế, quế, mã đề, lá lốt, sung, đinh lăng, ổi, mơ, sâm đất, tram, chó đẻ răng cưa, vừng, hồng ngọc… Phần lớn có thể dọn món khi chỉ đủ 40 loại đổ lại nhưng nhất thiết không thể thiếu lá sung, đinh lăng và lá mơ lông. Đây là các loại lá được dùng để cuốn thành phễu đựng các món khác để làm thành một phần ăn.

Các món khác ăn kèm không thể thiếu để làm tăng hương vị cho món ăn bao gồm: da heo thái mỏng trộn thính, tôm sông rang, thịt ba chỉ thái chỉ và nước chấm bỗng rượu vốn đã được khử mùi qua một chút dầu nóng và trộn đều với trứng vịt làm thành một hỗn hợp có độ sền sệt và màu đỏ rất bắt mắt. Ngoài ra, món ăn này có cần thêm ớt xanh, tiêu rừng rang nguyên hạt, muối hạt và hành.

Chỉ cần cuốn một chiếc phễu lá và cuộn vào trong tất cả các loại gia vị, nguyên liệu cùng các loại lá là bạn có thể cảm nhận từ cung bậc này sang cung bậc khác các điệu vũ của gai lưỡi để thấy yêu hơn vùng đất đại ngàn này.

Gỏi lá Kon Tum là món ăn nằm trong top 10 đặc sản Việt Nam đạt giá trị ẩm thực châu Á (được công nhận năm 2013).

Món phở khô vốn dĩ xuất phát từ Gia Lai – một tỉnh hàng xóm của Kon Tum, nhưng đã được biến tấu một cách linh hoạt, song vẫn giữ được những hương vị độc đáo đặc biệt của món phở này. Vị thơm của hành khô, vị đạm của thịt bằm, vị ngọt của nước dùng từ xương, thịt bò trụng vừa tái… hòa quyện vào nhau, tạo nên một món phở đậm đà, thanh ngọt, mà rất dễ ăn.

Ngoài ra, ăn phở khô còn không thể thiếu được tương đen, vị mằn mặn nhưng vẫn hơi ngòn ngọt của đậu được lên men đủ độ, đặc biệt mùi thơm ngầy ngậy rất dễ chịu. Khi ăn, cho tương đen, ớt sa tế, nước tương, ớt trái, một lát chanh để thêm vị cay và trộn đều lên. Các loại rau ăn kèm cùng với phở là xà lách, ngò gai, húng quế, thêm dĩa giá tươi được nhúng sơ qua nước sôi tạo nên cái nét đậm đà mà quyến rũ riêng của món phở khô.

Do vị trí địa lý của vùng miền núi Kon Tum và khí hậu luôn ở nhiệt độ 10 0C đến 15 0C mỗi ngày đã cho ra những quả sim luôn tươi mát. Nguồn nguyên liệu dùng để sản xuất rượu vang sim đặc sản Kon Tum là sim hoang dã, mọc tự nhiên ở các vùng cao của thôn Măng Đen thuộc tỉnh Kon Tum.

Mỗi năm cứ vào khoảng tháng 6 dương lịch các đồng bào người dân tộc Cơ – Tu, Xê Đăng ở các vùng cao của thôn Măng Đen thuộc tỉnh Kon Tum lại rủ nhau vào rừng hái sim. Để đạt được chất lượng tốt buộc người hái sim phải hái vào thời điểm sáng sớm tinh sương. Từ nguồn nguyên liệu quý giá này kết hợp với công nghệ hiện đại sản xuất vang của Bordeaux ( Pháp ) đã được cải tiến và nguồn men chuyên sản xuất vang của nước Pháp, tất cả tạo nên cho rượu vang Sim Măng Đen một hương vị mộc mạc tự nhiên của núi rừng nhưng không kém phần sang trọng cũng như đặc trưng của rượu vang chính hiệu.

Người Jẻ Triêng ở huyện Đăk Glei còn có món đặc sản là thịt chuột đồng, được chế biến chủ yếu thành hai món là: Thịt chuột nướng và Chuột khô gác bếp. Mùa lúa nương chín vàng, cũng là mùa chuột đồng béo ngậy, ngon nhất, người dân vào mùa săn bắt chuột. Cuộn nhanh một đống rơm khô, nổi lửa lên thui trụi lông, bằng cách này thịt chuột dậy mùi thơm và giữ vị ngọt vẫn nguyên.

Sau khi làm sạch lông, mổ bụng, lột bỏ nội tạng, nhanh chóng rửa qua nước, xát chút muối lên khắp mình chuột rồi lấy que tre xiên thẳng, đem ra nướng trên bếp than cho vàng, dậy mùi thơm lên. Ăn kèm với ít xoài rừng chua, làm chén muối tiêu rừng, cay nồng, rất thích hợp. Kiếm thêm ít rau dớn rừng, bỏ vào ống le, đổ chút nước, đem nướng trên bếp rơm, chỉ một chút là đã có món ăn ngon lành.

Dân tộc Brâu có nhiều các món ăn được chế biến từ rau rừng, thịt thú rừng như: heo rừng, thịt dúi, chuột đồng…. Trong đó phải kể đến các món từ con nhím vừa bổ, vừa ngon mà còn phong phú cách chế biến.

Thịt nhím với vị ngọt, tính lạnh có tác dụng bổ dưỡng, nhuận tràng, có thể chế biến thành nhiều món ăn hấp dẫn. Nhím nướng than hồng, thịt nhím nhồi ống lồ ô, canh xương nhím nấu bột bắp, nhím gói lá dong, … Món nào cũng độc đáo, thơm ngon bởi thịt nhím chắc, thơm, hầu như không có mỡ, lớp bì dày nhưng giòn.

Chính bởi măng là một phần không thể thiếu của ẩm thực Kon Tum nên người dân nơi đây có thể tha hồ sáng tạo ra các món ngon có măng làm thành phần trong ấy. Trong số đó phải kế đến một món ăn trứ danh chỉ có đến Kon Tum du khách mới có cơ hội được thưởng nếm đó chính là xôi măng.

Phần xôi được đồ từ gạo nếp ngon đã ngâm với bột nghệ để áo lớp màu vàng đẹp mắt lên từng hạt.

Xôi măng tuy đơn giản là vậy nhưng không phải ai cũng có thể biến món ăn này trở thành khoái khẩu. Ở Kon Tum bạn chỉ có thể tìm được hai quán xôi măng ngon. Khi dùng bạn sẽ được cho thêm món ăn kèm như ruốc, vừng hoặc cá kho theo khẩu vị của người dân bản địa.

Ở hai bờ của dòng Đăkbla, là cây cầu treo Kon Klor hùng vĩ và hoang sơ. Từ cây cầu này, bạn có thể đến với làng văn hoá Kon K’tu. Dân làng nơi đây cho đến nay vẫn lưu giữ những bộ cồng chiêng và đội múa Xoang đặc sắc trong văn hóa của những nhà dài, nhà sàn. Đó chính là lý do vì sao có đến hơn 50 lượt khách đến đây vào mỗi năm để khám phá.

Cầu có chiều dài 292m, rộng 4,5m, xây dựng vào ngày 3/2/1993 và hoàn thành ngày 1/5/1994, có màu vàng cam thật nổi bật trong cái nắng vàng oi ả của mảnh đất Tây Nguyên.

Năm 1932, chùa Bác Ái đã được khởi công xây dựng trên ngọn đồi vốn là rừng già. Khi ấy chùa được làm bằng mầm trỉ, mè tre, vách đất, mái lợp ngói vảy. Chính vua Bảo Đại, đã sắc phong cho nơi đây là “Sắc tứ Bác ái tự” kèm theo hai câu đối “Kon Tum thắng cảnh Đại Nam nhất thống dĩ lai – Bác Ái danh lam Bảo Đại bát niêm y thỉ”.

Chùa Tổ Đình Bác Ái cũng được Nam Phương hoàng hậu cúng đại hồng chung vào năm 1933. Hiện nay, chùa tọa lạc trên khuôn viên tỏa mát hương cây trái, là nơi mà nhiều du khách cũng như Phật tử bốn phương tìm về

Nằm ở độ cao hơn 1.000m so với mực nước biển trong vành đai khí hậu nhiệt đới ẩm gió mùa, quanh năm mát mẻ, nhiệt độ trung bình năm từ 18 đến 20ºC nên Măng Đen được mệnh danh là “Đà Lạt thứ hai” của Tây Nguyên. Bao quanh Măng Đen là những cánh rừng bạt ngàn với hệ động thực vật phong phú, đa dạng, tạo điều kiện thuận lợi cho phát triển du lịch sinh thái, nghỉ dưỡng như: sơn dương, hươu, chim trĩ, trăn…; pơ mu, trầm dó, quế… Đặc biệt, nơi đây còn có rừng thông đỏ và thông pơ mu có tuổi đời 30 – 70 được trồng hai bên đường đèo Măng Đen.

Điều kiện khí hậu ở Măng Đen rất thích hợp để trồng các loại nông sản, vì vậy ở đây có một khu vườn thực nghiệm trồng nhiều loại rau và hoa xứ lạnh. Bên cạnh đó còn có vườn thú nuôi nhiều loại thú rừng để phục vụ nhu cầu tham quan của du khách như: heo rừng, nai, gà, nhím…

Ngoài ra, Măng Đen còn có nhiều hồ nước trong xanh như: Toong Zơri, Toong Pô, Toong Đam… và nhiều thác còn nguyên vẻ hoang sơ như: Paish, Dakke, Lô Ba. Đến đây, du khách có thể du thuyền trên hồ ngắm phong cảnh thơ mộng xung quanh, câu cá, tắm thác hay ghé nhà rông bên hồ để hòa mình vào vũ điệu cồng chiêng của đồng bào dân tộc thiểu số M’Nông, Xơ đăng, Hrê. Cư dân bản địa nơi đây vẫn còn lưu giữ được những bản sắc văn hóa truyền thống, phong tục tập quán riêng biệt cùng nhiều lễ hội đặc sắc.

Khu du lịch sinh thái Măng Đen thuộc tuyến du lịch “Con đường xanh Tây Nguyên” được kết nối với tuyến du lịch “Con đường Di sản miền Trung” và “Con đường huyền thoại Hồ Chí Minh” để hình thành tuyến du lịch xuyên quốc gia “Con đường di sản Đông Dương”, nối các di sản thế giới của Việt Nam với các di sản thế giới của 2 nước Lào và Campuchia.

Với tiềm năng phong phú và đa dạng, Măng Đen là một trong 3 khu vực phát triển kinh tế – xã hội trọng điểm của tỉnh Kon Tum. Khu vực này đã được Chính phủ phê duyệt quy hoạch thành khu du lịch quốc gia với 11 cụm, điểm du lịch sinh thái và nghỉ dưỡng hấp dẫn, phục vụ du khách trong và ngoài nước.

Từ thành phố trung tâm, đi về hướng Tây Nam theo đường Phan Đình Phùng bạn sẽ đến Di tích lịch sử quốc gia ngục Kon Tum. Đây là nơi đã giam giữ chiến sĩ yêu nước trong thời kỳ kháng chiến chống Pháp những năm 1930 – 1931.

Hiện tại di tích này bao gồm: nhà truyền thống, nhà tưởng niệm, nhà đón tiếp, cụm tượng đài “Bất khuất” và hai ngôi mộ tập thể nằm bên bờ sông Đăk bla lộng gió.

Nhà thờ Gỗ Kom Tum chính là Nhà thờ Chính tòa Kon Tum nằm trên đường Nguyễn Huệ, được xây dựng từ năm 1913, nằm ngay giữa trung tâm thành phố. Công trình này là sản phẩm kết hợp giữa lối kiến trúc Roman và kiểu nhà sàn của người Ba Na với vật liệu hết sức gần gũi là gỗ khiến đây trở thành một công trình tôn giáo nhưng mang đậm chất Tây Nguyên.

Kiến trúc bên trong nhà thờ khá ấn tượng, mang dáng vẻ uy nghiêm vốn có của các nhà thờ phong cách Châu Âu. Trong khuôn viên nhà thờ còn có cô nhi viện, cơ sở thủ công mỹ nghệ, dệt thổ cẩm, may, thêu.

Cách Nhà Thờ Gỗ một con đường, bên đường Trần Hưng Đạo là Tòa Giám Mục Kon Tum, hay còn được gọi là Chủng viện Thừa Sai Kon Tum, được xây dựng vào năm 1935. Đây cũng là một công trình kết hợp hài hòa giữa lối kiến trúc Phương Tây hiện đại và lối kiến trúc dân tộc bản địa truyền thống. Trong khuôn viên có bức tượng Đức Mẹ Mang Gùi, hình ảnh Đức Mẹ trong dáng dấp Tây Nguyên rất đặc trưng. Khi vào thăm Tòa Giám Mục, các bạn không nên bỏ qua Bảo tàng văn hóa các dân tộc anh em ở Bắc Tây Nguyên. Bảo tàng mở cửa từ 7h30-11h, 14h-17h, hoàn toàn miễn phí.

Đỉnh Ngọc Linh, ngọn núi cao thứ hai Việt Nam (cao 2.605 m), nơi giáp ranh của 3 huyện Nam Trà My (Quảng Nam), Tu Mơ Rông, Đăk Glei (Kon Tum). Ẩn chứa trong đó là nhiều điều huyền bí chưa có lời giải đáp.

Dãy Ngọc Linh là đường phân thủy của hai hệ thống sông: một chảy sang phía Tây có sông Sê San chảy sang Campuchia, góp nước cho sông Mê Kông, một hệ thống chảy sang phía Đông, đổ trực tiếp ra biển Đông là các con sông Cái (đầu nguồn sông Vu Gia), sông Thu Bồn ở Quảng Nam, sông Trà Khúc ở Quảng Ngãi, sông Ba chảy qua tỉnh Phú Yên.

Gần đầu phía Bắc của dãy núi (dưới chân ngọn Ngọc Lum Heo) có đường Hồ Chí Minh chạy theo hướng Bắc – Nam, tới thị trấn Đăk Glei. Phía Nam có đường quốc lộ 24 chạy theo hướng Tây Nam – Đông Bắc, từ thị xã Kon Tum qua thị trấn Kon Plong sang tỉnh Quảng Ngãi. Ngoài ra, còn có đường nhỏ (đường 672), chạy vào núi theo hướng Đăk Tô – Tu Mơ Rông.

Vào năm 1935, Chủng viện thừa sai Kon Tum đã được khởi công xây dựng với lối kiến trúc hài hoà giữa phong cách phương Tây và kiến trúc của dân bản điạ. Ngoài trụ sàn xi măng cốt thép ra, toàn bộ chủng viện đều được dựng lên từ các loại gỗ quý rất bền và thách thức cả thời gian.

Trong khuôn viên chủng viện có hai hàng cây sứ cổ thụ nằm sóng đôi hai bên lối vào càng làm tăng vẻ yên tĩnh và cổ kính cho nơi này. Điểm đặc biệt nơi đây đó là sự tồn tại của căn nhà truyền thống, một bảo tàng nhỏ về văn hoá và các dụng cụ sinh hoạt, nông cụ của người bản địa. Đây có lẽ là điểm đến mà không du khách nào muốn bỏ qua khi đến Kon Tum.

Chủng viện đóng cửa vào ngày thứ 3, còn lại mở cửa đón khách tham quan tất cả các ngày trong tuần.

Trong số các vườn quốc gia hiện nay thì Chư Mom Rây là vườn có tính đa dạng sinh học thuộc vào loại cao nhất. Theo đó, trong tổng diện tích trên 56.000ha, Chư Mom Rây là nhà của hơn 1.500 loài thực vật với 131 loài có nguy cơ tuyệt chủng (phong lan, ngành hạt trần…) và hơn 2.000 loài thực vật quý hiếm như trắc, cẩm lai, thông tre, kim giao…

Về động vật, hiện nay, Chư Mom Rây có khoảng 452 loài với 115 loài thú, 276 loài chim, 44 loài bò sát và 17 loài lưỡng cư. Trong đó, 114 loài nằm trong sách đỏ Việt Nam và thế giới. Điều đặc biệt nơi đây chính là cánh đồng cỏ – thung lũng Ja Book đã trở thành nơi sinh sống của nhiều loài thú ăn thịt quý hiếm như: beo lửa, gấu ngựa, bò tót, trâu rừng, …

Với những giá trị sinh học hiếm có này, vườn Quốc gia Chư Mom Ray đã được Hiệp hội các nước Đông Nam Á công nhận là Di sản ASEAN vào năm 2004.